Πρώτες βοήθειες σε αθλητές:
βασικές γνώσεις αντιμετώπισης παθολογικών καταστάσεων στους αθλητικούς χώρους

Οι ενέργειες που αποβλέπουν στην άμεση περίθαλψη ενός ατόμου σε περίπτωση επείγοντος περιστατικού (τραυματισμός, απώλεια αισθήσεων κ.α.), που ενδεχομένως να απειλεί τη ζωή του, καλούνται πρώτες βοήθειες. Τις πρώτες βοήθειες πρέπει να είναι σε θέση να τις προσφέρει όχι μόνο ο ιατρός, αλλά και κάθε άλλο άτομο, μέσω κατάλληλης εκπαίδευσης.

Δεδομένου ότι η έντονη σωματική δραστηριότητα ενός αθλητή συνοδεύεται από αυξημένες πιθανότητες τραυματισμού ή άλλων διαταραχών της υγείας, θα πρέπει ο υπεύθυνος γυμναστής ή/και προπονητής να μπορεί να προσφέρει τις πρώτες βοήθειες. Η κατάλληλη εκπαίδευση λοιπόν στις πρώτες βοήθειες είναι απαραίτητη όχι μόνο γιατί ενδεχόμενες λανθασμένες ενέργειες μπορούν να οδηγήσουν σε περαιτέρω βλάβες του αθλητή, αλλά και γιατί αυτές οι ενέργειες πρέπει να προσφέρονται το δυνατό ταχύτερα και με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο.

Γενικά μέτρα αντιμετώπισης τραυματία αθλητή:

1) ο πάσχων αθλητής θα πρέπει να τοποθετηθεί σε ύπτια θέση ή σε πλάγια κατακεκλιμένη θέση εάν εμφανίζει εμέτους, για την αποφυγή κινδύνου εισρόφησης και πνιγμονής. Ενδεχομένως το σώμα να βρίσκεται σε πλάγια θέση και να στρέφεται μόνο η κεφαλή. Απαγορεύεται οποιαδήποτε μετακίνηση ενός τραυματία αθλητή εάν έχει προηγηθεί κάκωση της κεφαλής ή της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης (για παράδειγμα σύγκρουση δύο παικτών σε διεκδίκηση), παρά μόνο εάν υπάρχουν οι κατάλληλες γνώσεις για τον τρόπο μεταφοράς αθλητών με αντίστοιχες κακώσεις και μόνο μετά τη τοποθέτηση αυχενικού κολάρου (περιλαίμιου, μαλακό ή σκληρό).

2) Θα πρέπει άμεσα να ελέγχεται το επίπεδο συνείδησης (επικοινωνία με το περιβάλλον) και η λειτουργία ζωτικών οργάνων (καρδιά, πνεύμονες). Η καρδιακή λειτουργία ελέγχεται με την παρουσία σφυγμών (φυσιολογικό εύρος σφυγμών σε ηρεμία 60-100/λεπτό) περιφερικά (ψηλάφηση στον καρπό στην κερκιδική αρτηρία, στο λαιμό στην καρωτίδα, στο μηρό στη μηριαία αρτηρία), ενώ η αναπνευστική λειτουργία από την παρουσία ή όχι αναπνοής (φυσιολογικό εύρος αναπνοών σε ηρεμία 12-16/λεπτό). Εφόσον υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος ή και άλλα άτομα στη διαδικασία πρώτων βοηθειών, θα πρέπει να υπολογίζεται η καρδιακή συχνότητα, η αρτηριακή πίεση και η συχνότητα των αναπνοών.

3) θα πρέπει να διευκολύνεται η αναπνοή του τραυματισμένου αθλητή και να αποτρέπεται ο κίνδυνος πνιγμονής από εισρόφηση.

4) θα πρέπει να εξετάζεται με προσοχή εάν υπάρχει αιμορραγία και να αντιμετωπίζεται άμεσα.

5) καλό θα ήταν να γίνεται προσπάθεια ανακούφισης του πόνου (πχ σε περίπτωση κατάγματος) με χορήγηση αναλγητικών (ενέσιμων ή από το στόμα και πάντα μετά από επίβλεψη ιατρού). Δεν πρέπει να χορηγούνται αναλγητικά σε περιπτώσεις οξέος κοιλιακού πόνου, είτε ως αποτέλεσμα κάκωσης, είτε μίας άλλης παθολογικής κατάστασης.

6) θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια μεταφοράς του τραυματία αθλητή στο πλησιέστερο νοσοκομείο με ασθενοφόρο ή με μέσο που να διασφαλίζει τη μη επιδείνωση του προβλήματος λόγω της ίδιας της μεταφοράς. Ακόμα και σε περιπτώσεις ελαφρών παροδικών διαταραχών (π.χ. παροδικό αίσθημα ζάλης, ήπια κρίση βρογχικού άσθματος, παροδικό επεισόδιο υπότασης) καλό θα ήταν να γίνει ο κατάλληλος κλινικός έλεγχος σε νοσοκομειακό χώρο, ώστε να αποφύγουμε σοβαρότερες καταστάσεις.

Βασικές αρχές αντιμετώπισης 3 συνηθισμένων παθολογικών περιστατικών στους χώρους άθλησης

1) Λιποθυμία: είναι η παροδική απώλεια της συνείδησης, που οφείλεται σε προσωρινή μείωση ή διακοπή της οξυγόνωσης του εγκεφάλου. Συνήθως αποτελεί αποτέλεσμα πτώσης της αρτηριακής πίεσης ή μείωσης της καρδιακής συχνότητας ή/και υπογλυκαιμίας. Άμεσα το άτομο θα πρέπει να ξαπλώσει με το κεφάλι σε χαμηλότερη θέση σε σχέση με το σώμα. Αυτό συνήθως επιτυγχάνεται εάν ανασηκωθούν τα κάτω άκρα του. Στη θέση αυτή ο αθλητής διατηρείται μέχρι να συνέλθει πλήρως.

2) Επιληψία: αποτελεί πάθηση του κεντρικού νευρικού συστήματος, είτε ιδιοπαθής (αγνώστου αιτιολογίας), είτε μετατραυματική, είτε αποτέλεσμα χωροκατακτητικής επεξεργασίας του εγκεφάλου (π.χ. όγκος). Της επιληπτικής κρίσης που εμφανίζεται περιοδικά, συνήθως προηγούνται πρόδρομα συμπτώματα όπως μικρές ακούσιες μυϊκές συσπάσεις, τρόμος, παραισθήσεις κ.α. Η κύρια κρίση περιλαμβάνει απώλεια της συνείδησης, σύσπαση όλων των μυών, διαταραχές της αναπνοής, απώλεια ούρων και κοπράνων και σε βαρύτερες καταστάσεις κώμα. Η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει κάποιος είναι η παρεμπόδιση τραυματισμού της γλώσσας και της κεφαλής του αθλητή και η άμεση παραπομπή του σε νοσοκομείο για έλεγχο και παρακολούθηση.

3) Βρογχικό άσθμα: αποτελεί αιφνίδια και αναστρέψιμη προσβολή δύσπνοιας που οφείλεται σε σπασμό των βρόγχων (αεραγωγών) των αθλητών. Ο βρογχόσπασμος είναι αποτέλεσμα είτε αλλεργικής αντίδρασης του οργανισμού σε ορισμένους εξωτερικούς παράγοντες (π.χ. γύρη), είτε αντίδραση σε ψυχολογικούς (έντονο stress) και σωματικούς παράγοντες (μετά από έντονη άσκηση). Οι πρώτες βοήθειες σε κρίση βρογχικού άσθματος περιλαμβάνουν την άμεση διακοπή της άσκησης, την ανάπαυση, τη χορήγηση οξυγόνου, καθώς και κατάλληλων φαρμάκων (τα λεγόμενα βρογχοδιασταλτικά, κυρίως σε μορφή spray).

Ευθύνη και συνειδητή υποχρέωση όλων των υπευθύνων προπονητών και γυμναστών των αθλητών, αποτελεί η ενημέρωση και εκπαίδευσή τους (μέσω σεμιναρίων, τα οποία να επαναλαμβάνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα) στη χορήγηση πρώτων βοηθειών, που μπορούν να αποτρέψουν (ή τουλάχιστον να μειώσουν) φαινόμενα θανάτου στους αθλητικούς χώρους.